Anadolu Selçuklu Camileri

Kayseri- Bünyan Ulu Camiî














-ilhanlı dönemi eseridir. Yalnız, bazı kaynaklarda Anadolu Selçuklu camileri grubunda gösterilmektedir.

Süslemeleri önemlidir=

*Taçkapıdaki geometrik ve stilize hayvan başı motifleri Orta Asya hayvan üslûbundadır. Bu kapı, kuzey duvarın ortasında ve dışa taşkındır. Stilize grifon ve aslan başı bezemeleri ve iki renkli taş işçiliğini yansıtır.

*Geometrik motifli mihrabın üzeri dilimlidir. Mihrap nişi kademelidir. İrili ufaklı yıldız motiflerinin araları çiçeklerle doldurulmştur. Sivri kemerli istiridye şeklindeki mihrap nişinin kemer dolgularında iki kabartma rozet ile iki yanında da iki sütunce bulunur.

Duvarlar gri kalker taşından, tavan ahşaptandır. Yapı malzemesi kesme taştır.


Kare planlı, üç sahınlı, sütun- sivri kemer dizili; ibadet mekânının ortasında dört kalın paye ve kuzey ve güney duvarına dayalı dört yarım paye bulunan bir plan tipi gösteriyor.

Sivri kemerler bütün payeleri birleştirerek, iç mekânı mihrap duvarına dik üç sahına ayırıyor. Orta sahın daha geniştir.

İkişerli iki sıra sütuna oturan kemerler ahşap tavanı taşıyor. Kemerler üzerindeki kısa duvarlar hatıllarla desteklenir. Orta sahındaki hatıllar ve tavan, konsolların yardımıyla biraz daha yükseltilmiştir.

Kuzeydoğu köşede masif ( tek parça ) kule mevcuttur. Bu kule, onikigen olarak cami duvarına kadar yükselir; sonra onikigen külahla örtülür. Kuzeybatı köşeye sonradan minare eklenmiştir.

İlhanlı valisi Emir Zahireddin Mahmud, 1333 yılında mimar Kölük b. Kaluyan' a yaptırır.





Niğde Alaaddin Camiî






Mimarîsi önemlidir=

Kuzey- güney yönlü dikdörtgen ( uzunlamasına- bazilikal ) plan, mihrap önü kubbe, iç mekânın iki sıra halinde örme sütunla üç sahına ayrılması, orta sahının daha geniş olması...

Süslemelerine bakalım=

Taçkapıda testere dişi, yivler, yaprak motifleri, arabesk, aslan başı vb. süslemeler görülür.

Kemerler ve mihrap silmeler ve geometrik motiflerle süslüdür.

Cephede aslan içimli stilize çörtenler mevcuttur= İlhanlı etkisi.

Duvarlar, pencereler sadedir. Yalnızca kuzey duvarın penceresi süslüdür.

Malzemesi şöyle gruplanır=

Genelde gri- sarımtrak çift renkli taş işçiliği görülür.

Kubbede taş dizileri vardır.

Kubbeler, kemerler ve duvarlar düzgün kesilmiş trakit taşından örülüdür.

Örtü ve geçiş sistemi şöyledir=

Büyük kubbenin iki yanında küçük kubbeler vardır. Batıdaki küçük kubbe, tonoz şeklindedir. Doğudaki küçük kubbe, yarım daire biçimlidir. Büyük kubbenin güneyinde köşe tonozları görülür. Kubbeler tonoz geçişli olarak, üçgen kaburgaların üzerine oturur.

Orta sahının ortası ahşap tavanlıdır. Kuzeyi taştan ve düz tavanla örtülüdür. Diğer yerler sivri tonozludur.

Tonozlar toprak damla örtülmüştür.

Sütunların üzerindeki kemerler mihrap ( güney ) yönünde uzanır.

Mihrap iç içe oyulmuş yarım kubbeli ve mukarnaslıdır. Hafifçe doğuya kaydırılmıştır. Minber batıdadır.

Minare ve taçkapı sade cepheye hareket verir.

Minare, caminin yüksekliğine kadar sekizgen üzerine silindirik gövdelidir ve sarı ve gri renklidir. Şerfe silindirik şerit oymalıdır.

Kapıda, üstteki kitabede banî ve tarih veriliyor=

Niğde valisi Zeyneddin Beşare, 1223 yılında ( 1. Alaaddin Keykubad dönemi ) yaptırır.

Ağaç Direkli Camiler

Eskişehir' in Sivrihisar ilçesinde, kuzeyde bulunan kapısındaki yapım kitabesine göre 1274- 75 yıllarına tarihlenen Sivrihisar Ulu Camiî' ni Selçuklu emiri Mikail b. Abdullah yaptırmıştır.

Osmanlı Ulu camilerini plan tipi olarak etkileyen bu yapıda, dikdörtgen plan, mihrap duvarına dik uzanan ahşap sütunlu altı sahın ve düz dam örtü görmekteyiz. Ahşap direklerden dördü kabartma motifli ve Bizans dönemine ait başlıkları ile dikkat çekiyor.

Yuvarlak niş biçimindeki mihrap süsleme açısından sadedir. Ahşap minber ise, geçme tekniğinde kabartma rûmi ve palmet motifleriyle önemlidir.

Üstteki köşk kısmında, kare formlarla sınırlanmış birbirini kesen sekizgenlerden oluşan örgü motifleri Selçuklu etkilidir. Ceviz ağacından oyma teknikli dolap kapakları da önemlidir.

Camiye bitişik minare taş kaideli, yuvarlak gövdeli ve tek şerefelidir.



Afyon kalesinin olduğu tepenin güneybatısına konumlanan 1272 tarihli Afyon Uu Camiî' ni Sahip Ata oğlu Nasrüddin Ahmed yaptırıyor.

Ahşap tavanlı, ağaç direkli, düz çatılı, dikdörtgen planlı ve ahşap sütun başlıklarının tezyinatıyla Konya' daki Sahip Ata Camiî' ne benzeyen bu yapı dıştan moloz taş malzemelidir ve cephesi üç sıra kesme taş hatıllarla üç bölüme ayrılır.

Kuzey ve batıda birer kapı ve dörder pencere görülür.

Mihrap duvarına dik uzanan dokuz sahın, altışar sütunla bölünür. Sütun başlıklarının bazıları sade, bazıları mukarnaslıdır.

Kadınlar mahfilinin üst kısmında nakışlar, konsol kıvrımları arasında rûmi, palmet ve geometrik süslemeler görülür. Bunlar mavi, lacivert, kırmızı, yeşil ve kahve renklidir.

Kıble duvarının ortasındaki taş mihrap Selçuklu etkilidir. Mihrapta geometrik bezemeler, üçgen panolar ve geçmeler bulunuyor.

Kuzeydoğu köşedeki, camiye bitişk minare baklava motifli sırlı tuğla örgülü süslemeleri ve saçak hizasına değin üç sıra tuğla ve bir sıra kesme taş almaşık teknikli gövdesiyle dikkat çekmektedir.



Ankara' nın Samanpazarı semtinde, Âhi Şerafeddin' in yaptırdığı Arslanhane Camiî 1289- 90 yıllarına tarihlidir. Minber kitabesine göre, mimarı Ebubekir oğlu Mehmed' dir. Caminin türbe duvarına gömülü bir antik arslan heykelinden dolayı bu adla da anılır.

Ankara' daki Roma ve Bizans dönemi yapılarından toplanan devşirme taşlarla yapılmıştır.

Ahşap sütun, ahşap tavan, bazilikal / uzunlamsına plan, beş sahın, ahşap çatı özellikleri gösterir. Altışardan dört sıra halinde yuvarlak ağaç sütunlar, Roma dönemine ait mermer sütun başlıklara sahiptir.

Doğu, batı ve kuzey yönleri kapı açıklığına sahiptir. 12 pencere vardır.

Tavan ahşap oymalıdır.

13. yüzyıl Selçuklu etkili mihrap, açık mavi çinilerle kaplıdır.

Minber ceviz ağacındandır.

Caminin yanında, kubbeli ve sekizgen planlı türbe, yapının banîsine aittir.




Konya Sahip Ata Camiî



 Bir külliyedir.  Cephede çifte minareli taçkapı, taçkapının iki yanında derin niş halinde sebiller, taçkapının ortasında bir yazı frizi
ve geçmeli mermer mozaiklerle çevrili bordür kuşatması gibi uygulamalara rastlanmaktadır.



Süslemeleri önemlidir=

- Caminin kapısı ahşap kündekâri tekniğindedir.

- Mihrap lacivert, mor, turkuaz renkli mozaik kakma tekniğindedir.

- Taçkapının güneyinde, şerefeden sonrası yıkık minare dilimli gövdeli ve lacivert- turkuaz renkli sırlı tuğlalarla süslüdür.

- Sivri kemerli kapının bordürleri iç içe kalın halat motifleri, köşeli grift bezemelerle süslüdür ve aynı biçim bezemeler kapının yanındaki sivri kemerli pencereyi de çevrelemektedir. Bu pencerelerin üzerindeki yüzeyler renkli sırlı tuğlalarla oluşan baklava desenli süslemeyle kaplıdır.

Kare planlı, oniki ahşap direkli, çatı örtülü, ibadet mekânı mihraba dik beş sahından oluşan, bir avlu içinde yer alan bir yapıdır.

Taçkapı girişini kuşatan bordürün içinde silmeli bir sivri kemer bulunur. Bu kemer mukarnaslıdır. Taçkapı sivri kemerlidir.

1279- 80 yıllarında vezir Sahip Ata Fahreddin Ali tarafından yaptırılıyor.








Beyşehir Eşrefoğlu Ulu Camiî



Mimarî olarak önemlidir=

- Ağaç direkli bir yapıdır.

- Selçuklu etkisi gösterir. Ön cephe duvarı kesme taş, diğer bölümler moloz taştandır. Mihrap mozaik (mavi, beyaz, firuze) çinilidir.

- Mihrabın mukarnaslarının altındaki motifler Konya Karatay Medresesi' nin kubbe içi çinilerine benziyor.

- Hünkâr mahfili caminin güneybatı köşesindedir ve mukarnas başlıklı iki sütunla taşınır= Osmanlı dönemine aittir.

- Planı Ulu cami plan şemasını hatırlatır. Mihrap önü kubbesi tuğladan üç sivri kemere oturur. Altı sıra halinde mukarnas başlıklı ahşap direkler mihrap duvarına dik yedi sahın oluşturur. Orta sahın daha yüksek ve geniştir. Merkezdeki dört direğin üzeri açıktır.

- Taçkapı, işçiliği ile Sivas Gök Medrese ve Çifte Minareli Medrese' nin taçkapılarını andırır. Ön cephede, taçkapının kuzey yanında bir silme duvarı kaplar. Bunu üzeri mazgallıdır. Taçkapının güneyindeki yüksek minare özgün değildir. Minare kaidesinin altında sivri kemerli niş içinde antik bir lahdin oluşturduğu bir sebil vardır. Taçkapı, mazgallardan biraz daha yüksektir.


Süsleme olarak önemlidir=

Çini ve Mozaik Süsleme= Taçkapı ile ön cephe duvarı ve kuzey duvarı arasında kalan; firuze ve mor çinilerle kaplı ana mekânda, sırlı tuğla ve mozaik kaplı ikinci bir taçkapı bulunuyor. Kubbe iç yüzeyi sırlı tuğla ve çinilerle bezenmiştir. Mihrap mozaik çinilidir. Kapı açıklığının üzerindeki kadınlar mahfili çinilerle kaplıdır. Banî Eşrefoğlu Süleyman Bey' in türbesi caminin doğu duvarına bitişik olup; kesme taştan, piramidal külahlı ve çini, ahşap ve taş işçiliklidir.

Ahşap Süsleme ve Malzeme= Ana mekân altı sıra halinde 48 ağaç direğin üzerindeki konsolların ve kirişlerin taşıdığı düz bir tavanla örtülüdür. Buradaki direklerin başlıkları, konsolları ve tavan kirişleri kalem işleriyle ve ahşap üzerine boyama tekniğiyle bezelidir.

Kapı ve pencere kapakları ahşaptandır.

Minber ve mahfil ceviz ağacından kündekâri tekniklidir. Mahfilin kirişleri ve tabanın alt yüzü nakış ve oymalarla süslüdür. Mahfil ahşap korkulukludur.


Cami özgününde toprak damlıydı. Onarımla eğimli çatı yapıldı. Tavan düz ahşaptır.

Vakfiyesine göre, han ve çifte hamamı vardır.

Ana mekâna ile taçkapı üzerindeki iki kitabeden birinde yapım tarihi olarak, 1296; diğerinde de, 1290- 1300 tarihleri yazıyor.

Yapı, Beyşehir gölü ile kale arasındaki düzlüktedir.

Banîsi Eşrefoğlu Beyliği' nin kurucusu Süleyman Bey' dir.

Anadolu' da Büyük Selçuklular' a Bağlanan Camiler

Diyarbakır Ulu Camiî ve Mimarisi



* anadolu' da büyük selçuklular' a bağlanan yapılardan...



Önemi = Mimarî açıdan;

Şam- Emeviye Camiî' nin planını tekrarlar = İbadet mekânını enine kesen üç sahın ve orta mekânın diğerlerinden daha yüksek oluşundan dolayı.

Büyük dikdörtgen avlunun batısındaki iki katlı cephe, antik çağın tiyatro cephelerini andırıyor. Daha sonra doğu cephede de aynı düzen tekrarlanır.

Avlu, üç yönden çeşitli yapılarla çevrilidir.

Avlunun güneyinde, doğu cepheye bitişik Mesudiye Medresesi yer alır. Medresenin önünde tek katlı, sütun- sivri kemerli revaklar vardır.

İbadet mekânı, sütun- sivri kemer dizileriyle bölünür.

Avlu revakları iki katlıdır.

Avlunun ortasında sekizgen sütunlu şadırvan görülür.

İç mekânda, doğuda bir mihrap daha vardır.

Esas mihrabın kuzey ve güneyinde girişler, pencereler ve yan cephede birer kapı bulunur.

Yan cephede üç sıra pencere görülür. Cephenin çatısı eğimlidir.

Kare gövdeli ve silindirik gövdeli minaresi vardır.

Yöreye özgü kahve rengi kalker taş yapılıdır.


Eskiden kiliseydi. 639 yılında camiye çevrildi. Anadolu' nun en eski camiîdir. Selçuklu, İnaloğulları, Akkoyunlu ve Osmanlı dönemlerinde onarıldı. Cephelerde bu onarımlara ait kitabeler bulunur.











Siirt Ulu Camiî ve Süsleme Programı




* anadolu' da büyük selçuklular' a bağlanan yapılardan...


Önemi = Süsleme programı açısından;

Dikdörtgen prizma kaideli ve yuvarlak gövdeli tuğla minaresi, 12. yüzyılın ilk yarısına tarihlenip; Anadolu' da çini mozaiklerle süslenmiş ilk minaredir.

Kaidesinde kûfi yazılar, geometrik geçmeler, örgü ve yıldız motifleri bulunur.

Minare gövdesindeki firuze çini ve mozaikler dökülmüştür.

Altıgen formlu çiniler lacivert şeritlerle çerçevelenir.

Yuvarlak niş biçimindeki mihrap mozaiklerle kaplıdır.

Ceviz ağacından minber, 12. yüzyıla tarihlenir.

Kakma tekniğindeki minberde geometrik şekiller, yazı frizleri görülür.

Minber ustası, minberdeki 1219 tarihli kitabeye göre, Siirtli Şeyhan Neccar' dır.

Büyük Selçuklu camilerinden farkı;

Eyvanın iki yanına dikey olarak iki sahın eklenmesidir.



Minare kitabesinden yapım tarihi ve banîsine ulaşılıyor = İlk dönem yapıyı 1129 yılında Irak Selçuklu Sultanı Mugiziddün Mahmud inşa ettirir.

Dikdörtgen planlı, tek eyvanlı, tonoz örtülü iki sahınlı; birbirine bitişik kemerlerle birbirine bağlanmış üç kubbeli ana mekândan oluşan bir yapıdır.

Dıştan kesme, içten moloz taş yapılıdır.










Bitlis Ulu Camiî ve Mimarisi





* anadolu' da büyük selçuklular' a bağlanan yapılardan...



Önemi = Mimarî açıdan;

- İlavelerle '' U '' biçimli plan tipi gösterir.

- Mihrap duvarına paralel sivri kemerli dörder paye; iç mekânı üç sahına ve beş bölüme ayırır.

- Mihrap önü kubbesi pandantif geçişlidir.

- Mihrap önü kısmı, dıştan kesme taş külah örtülüdür.

- Avlusu vardır.

Kesme taş yapılı ve toprak dam örtülüdür.

İç mekân doğu- batı yönlü tonoz örtülüdür.

İç mekân dikdörtgen pencerelerle aydınlanır. Kubbe kasnağında da pencereler bulunur.

Kuzey cepheye üç kapı açılmıştır.

Silindirik gövdeli minarenin kaidesi beden duvarına kadar yükselir. Gövde kuşaklar, profiller ve zikzaklarla hareketlidir.

1153 yılında Mervanoğlu Ebu Muzaffer Muhammed yaptırmıştır.