İlhanlı Yapıları

Amasya Darüşşifası/ Bimarhanesi ve Mimarisi







- İlhanlı dönemi eseridir.

Mimarîsi önemlidir=

* Tek katlı, açık avlulu, doğu- batı yönlü dikdörtgen planlı, iki eyvanlı, revaklı avlulu bir yapıdır.

* İlhanlı mimarîsi özelliklerini yansıtır=

- Basık kemerli ve dışa taşkın taçkapının iki yanında büyük birer pencere bulunur.

- Güney ( taçkapı ) cephesi iki yanda köşe kuleleriyle sınırlanır.

- Bütün cepheler birer payandayla desteklenir. Batı cephe üstten ince profilli taş frizle sınırlanır.




Ana eyvan, uzun salonlar, eyvanımsı mekânlar, öğrenci odaları genelde beşik tonoz örtülüdür.

Yapı malzemesi kesme taştır. Sivri kemerli revaklar düzgün kesme taş,  revakların üzeri düz taş blok , dış duvarlar ve tonoz örtüler düzgün olmayan kesme taş, sütunlar ve bunların başlıkları taş yapılıdır.

Tuğla malzeme ana eyvanın doğu duvarındaki dikdörtgen pencerede;  uzun salonların örtü sistemine geçişte kullanılan sivri kemerlerde; batı ve doğudaki köşe mekânlarının kapılarında kullanılır.


Ana eyvan sivri kemerle avluya açılıyor. Bu eyvanın iki yanında yay kemerli birer niş vardır. Bu niş, eyvanı cepheye bağlar.  Doğu duvarında iki yanı tuğla örgülü, söveli yüksek bir dikdörtgen pencere vardır. Eyvanın iki yanındaki köşe mekânlarına revaklı birer kapıyla girilir. Köşe mekânları büyük birer pencereyle batı cephesine açılır.


Revakların gerisindeki mekânlarda ( batı hariç ) mazgal pencere bulunur.

Ana eyvan tarafındaki  revaklar zar, mukarnaslı ve profil başlıklı sütunlardan oluşur.


Taçkapı kitabesine göre, İlhanlı hükümdarı Sultan Olcayto devrinde, Anadolu valisi Ahmed Bey, Mimar Amber b. Abdullah' a 1308 yılında yaptırıyor. Tıp medresesidir. Vakfiyesi vardır.










Erzurum Çifte Minareli Medrese ve Süsleme Proramı




-İlhanlı dönemi eseridir.

Süslemeleri önemlidir=

*Geometrik süsleme- daha çok avludaki sütun gövdelerinde, eyvanların cephelerinde, öğrenci odalarının kapı silmelerinde görülür.

*Bitkisel süsleme- taçkapıda, avlu sütunlarını birbirine bağlayan kemerlerin yüzlerinde, kümbetin iç mekânında görülür.

*Çini süsleme- tuğla minarelerin pabuç kısımları firuze çini kakmalar görülür.

*Sırlı- sırsız tuğla süsleme- Çok dilimli, silindirik minarelerde görülür.

Taçkapıda= Palmet motifli beş silmeden oluşan çerçeve, en dıştaki silmede bir vazocuk içinden çıkan hayat ağacı motifi; kuzey ve güneyde iki taraflı olarak dört kabartma, kuzeyde çift başlı kartal panosu görülür.

*Taş işçiliği/ süsleme- taçkapıda mukarnaslı niş, taçkapını kuzey ve güneyinde iki gömme sütunce; cephede çeşme nişleri ve yarımyuvarlak iki payanda görülür.


Açık avlu, dört eyvan, iki kat, çifte minareli taçkapı, avlunun etrafında öğrenci odaları planı gösterir.

Minarelerin şerefeye kadar üst kısımları yıkıktır.

Avlunun ortası havuzludur.

Giriş eyvanının iki yanında kubbeli odalar vardır.

Avlu revakları sütun- paye desteklidir.

Revakların ortasındaki hücreler iki katlıdır.


-Küçük olan yan eyvanlar yıldız tonoz örtülüdür. Kümbet konik külah örtülüdür.

Kümbet= Güney eyvana bitişiktir. Kübik kaideli ve poligonal ( onikigen formlu ) gövdelidir. Ana eyvanın sonunda, bir merdiven kuruluşuyla kümbetin mumyalık ve gövde kısmına geçilir. Konik külahlıdır.


Medresenin cephelerine sekiz pencere açılmıştır. Alttakiler büyük ve mukarnas kavsaralı, üsttekiler sade ve küçüktür.


Kitabesi yoktur. Yapım tarihi meçhûldür ( 1291 ? ). Kentin bugün yok olan sur duvarı içindeydi.
1. Alaaddin Keykubad' ın kızı Huand Hatun devrinde yapıldığı sanılıyor. Bu nedenle Hatuniye Medresesi olarak da geçer.






Erzurum Yakutiye Medresesi ve Süsleme Programı











-İlhanlı dönemi eseridir.

Süslemeleri önemlidir=

*Cephenin bitkisel ve geometrik süslemeleri ve sembolik tasvirlerinde simetri ve denge görülür.

*Taçkapının her iki yüzünde, silme kemerler içinde allta ajurlu bir küre, hayat ağacı; her iki tarafta pars figürleri ve üstte çift başlı kartal motifi mevcuttur.

Dört eyvan, kapalı avlu, ön yarısı ve batı eyvanı iki katlı, yapının ön köşesinde minare... olarak tasarlanmıştır.

Güney eyvanı mescittir. Bu eyvanın her iki duvarına mermer vakfiye kitabesi konulmuştur.

Eyvanlar arasında hücreler vardır.

Doğu eyvanın bitiminde kümbet ( içinde mezar yoktur ) yer alır.

Doğu ve batı eyvanlarının yerine bu yapıda medrese odaları vardır= Çifte Minareli Medrese' den farkı.

Orta avlu, mukarnaslı kubbeyle örtülüdür.

Avlu, birbirine kemerlerle bağlanmış dört kalın payenin taşıdığı aynalı tonozla örtülüdür.

Avlunun kuzey ve güneyinde, simetrik beşik tonozlu altışar oda sıralanır.

Taçkapı dışa taşar. Köşe minarelerinden biri şerefeye kadar; diğeri de kaideye kadar yıkılıp, üzeri konik külahla kapatılmıştır.

Doğu duvara bitişik kümbet= Tuğla gövdeli, üç pencereli ve içten kubbe, dıştan külah örtülüdür.


Taçkapı kitabesine göre, İlhanlı hükümdarı Sultan Olcayto devrinde, Gazan Han ve Bolugan Hatun adına Cemaleddin Hoca Yakut Gazanî tarafından 1310 yılında yapıldı.








Niğde Sungur Bey Camiî Mimarisi ve Süsleme Programı












-İlhanlı dönemi eseridir.

Mimarîsi önemlidir=

*Şimdiki planı 13. yüzyılın ortasında inşa edilen formudur. Yangında örtü sistemi ve minareleri yıkılınca, yeniden onarılıp inşa edildi. Buna göre;

*Kuzey- güney yönlü dikdörtgen planlı, üç sahınlı, ahşap direkli; içten kâgir, dıştan düz toprak dam örtülü bir yapıdır.

Eğimli araziye yapılmıştır.

Doğu ( çifte minareli ) ve kuzey cephelerde birer taçkapı vardır. Doğu taçkapı dışa taşar. Köşeler pahlanmıştır.

Doğu cephenin güneyine camiye bitişik yapılan türbe, banî Sungur Bey' e aittir, ama içinde mezar yoktur. Türbe, cami penceresine denk getirilen eklenti olup, asıl kapısı kuzeydedir.

Batı duvarın altında dört, doğu duvarın altında bir, üstünde üç ve kuzey duvarın üstünde bir pencere orijinaldir.


Ahşap işçiliği önemlidir=

Minber ile kuzey taçkapının ahşap kapı kanatlarını Hoca Ebubekir, doğu taçkapının ahşap kapı kanatlarını da Hacı Muhammed isimli ustalar yapmıştır.

Yapı malzemesi Kapadokya' ya özgü sarımtrak renkte ince yonu trakit taşıdır.

Süslemeleri önemlidir=

*Eyvan kuruluşuna sahip gotik mimarî etkili kaburgalı tonoz örtülü doğu taçkapıda= Eyvanın yan duvarlarına simetrik yerleştirilen mihrabiyeler zeminden yüksektir. Eyvanın duvarları tamamen bitkisel, geometrik ve figürlü süslemeyle kaplıdır.

Mihrabiye ve eyvan köşe sütunceleri arasında kalan panolarda=

-sekiz kolu yıldızlar, geometrik bezemeler, kıvrık dallar arasına yerleştirilen çeşitli hayvan başları ( oniki hayvanlı Türk takvimi ), spiral kıvrık dallar hiç boş yer kalmayacak şekilde zemini dodurur. Aynı program kuzey va güney panolarda da vardır.

*Kuzey taçkapıda da geometrik, bitkisel ve figürlü süslemeler görülür.


1335 yılında, İlhanlı valisi Sungur Bey yaptırıyor. İnşa kitabesi yoktur. Mimarı bilinmiyor. Alaaddin Tepesi' nin güneybatısında surlara paralel olarak uzanır.











Sivas Çifte Minareli Medrese ve Mimarisi






-ilhanlı dönemi eseridir.

Önemi şudur=

Taçkapı minareleri tuğla- çini örgülüdür. Ön ( doğu ) cephe ortada iki minareli taçkapı; iki yanındaki pencereler ve köşe kuleleriyle hareketlendirilmiştir. Bu cephe düzeni, İlhanlı dönemi geleneğidir. Taçkapı dışa taşkın değildir.

Bugün sadece doğu duvarı sağlamdır.

Açık avlulu, iki katlı, dört eyvanlı, taçkapısı iki minareli bir yapıdır.

Köşe desteklerinden anlaşıldığına göre, daha eski tarihlerde yapıya bitişik bir imaret vardı.

Yapının kuzeyinde, yapıya dahil bir hamam vardı. Bir su kanalı vasıtasıyla karşısındaki 1. İzzeddin Keykavus Darüşşifası' na gelen temiz sudan yararlandığı sanılıyor.

Yapının köşelerinde destekler vardır. Kuzey ve güney duvarları bu desteklerden sonra ön yüze dik ve dar olarak ilerler.


Vezir Şemseddiin Cüveynî yaptırmıştır. Bu ndenle onun adıyla da anılır. Önceleri hadis okutulan okuldu. Yapım tarihi 1271 olup, mimarı bilinmemektedir.





Kayseri Bünyan Ulu Camiî ve Süsleme Programı














-ilhanlı dönemi eseridir.

Süslemeleri önemlidir=

*Taçkapıdaki geometrik ve stilize hayvan başı motifleri Orta Asya hayvan üslûbundadır. Bu kapı, kuzey duvarın ortasında ve dışa taşkındır. Stilize grifon ve aslan başı bezemeleri ve iki renkli taş işçiliğini yansıtır.

*Geometrik motifli mihrabın üzeri dilimlidir. Mihrap nişi kademelidir. İrili ufaklı yıldız motiflerinin araları çiçeklerle doldurulmştur. Sivri kemerli istiridye şeklindeki mihrap nişinin kemer dolgularında iki kabartma rozet ile iki yanında da iki sütunce bulunur.

Duvarlar gri kalker taşından, tavan ahşaptandır. Yapı malzemesi kesme taştır.


Kare planlı, üç sahınlı, sütun- sivri kemer dizili; ibadet mekânının ortasında dört kalın paye ve kuzey ve güney duvarına dayalı dört yarım paye bulunan bir plan tipi gösteriyor.

Sivri kemerler bütün payeleri birleştirerek, iç mekânı mihrap duvarına dik üç sahına ayırıyor. Orta sahın daha geniştir.

İkişerli iki sıra sütuna oturan kemerler ahşap tavanı taşıyor. Kemerler üzerindeki kısa duvarlar hatıllarla desteklenir. Orta sahındaki hatıllar ve tavan, konsolların yardımıyla biraz daha yükseltilmiştir.

Kuzeydoğu köşede masif ( tek parça ) kule mevcuttur. Bu kule, onikigen olarak cami duvarına kadar yükselir; sonra onikigen külahla örtülür. Kuzeybatı köşeye sonradan minare eklenmiştir.

İlhanlı valisi Emir Zahireddin Mahmud, 1333 yılında mimar Kölük b. Kaluyan' a yaptırır.